نگاهی به مزیت‌های معاملات آتی سبد سهام
سنا : ابزار مشتقه یکی از پرکاربردترین ابزارهای بازار سرمایه به شمار می‌رود که نقش ویژه‌ای در نقدشوندگی و تعمیق این بازار دارد. در این راستا مدیرعامل اسبق شرکت بورس اوراق بهادار تهران به ارائه توضیحاتی درخصوص ابزار جدید معاملاتی یعنی سبد آتی سهام پرداخت و مزایای این ابزار را تشریح کرد.
حسن قالیبافاصل، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا اظهار کرد: تنوع در روش‌های مختلف معاملاتی بی‌شک می‌تواند سرمایه‌گذاران بیشتری را به بازار سرمایه جذب کند. با توجه به چنین مزیت‌هایی که بازار سرمایه نسبت به دیگر بازارها دارد، می‌توانیم شاهد رونق بیشتر این بازار در آینده باشیم. وی در ادامه افزود: از اقدامات مهمی که طی سال‌های گذشته انجام شد، دریافت تایید کمیته فقهی درباره فروش استقراضی سهام بود که با اجرایی شدن آن انتظار می‌رود توسعه بازار مشتقات نیز با سرعت بیشتری صورت گیرد. قالیباف اصل در ادامه گفت: طی سال‌های اخیر نقش ابزارهای مشتقه در تامین نیازهای سرمایه‌گذاران و فعالان بازارهای مالی کارآیی و توسعه‌یافتگی بازار را نشان می‌دهد. مدیرعامل پیشین شرکت بورس تهران در ادامه با اشاره به اهمیت و کارآیی این ابزار بیان کرد: کارآیی ابزارهای مشتقه در پوشش ریسک، متنوع‌سازی سبد سرمایه‌گذاری و بهبود فرآیند کشف قیمت دارایی‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است، به نحوی که حجم معاملات آن در تمام دنیا بسیار بیشتر از بازارهای نقدی گزارش می‌شود. وی در ادامه بیان کرد: قرارداد آتی سبد سهام یک ابزار پوشش ریسک است و طبق آمار WFE جزو چهار ابزار برتر دارای محبوبیت جهانی است.
قالیبافاصل همچنین چشم‌انداز استقبال از این ابزارها را خوب بیان کرد و گفت: مزایای قرارداد آتی سبد خیلی بیشتر از قرارداد آتی تک‌سهم است و پیش‌بینی می‌شود از این ابزار در بازار استقبال خوبی صورت گیرد. مدیرعامل سابق بورس تهران در ادامه درخصوص افزایش نقدشوندگی بازار با قرارداد آتی سهام این چنین گفت: با توجه به اینکه در این نوع معامله، سرمایه کمتری نیاز است، نقدشوندگی سرعت بیشتری به خود می‌گیرد. وی در ادامه بیان کرد: با توجه به اینکه بازده و ریسک در سطح دلخواهی قابل تعدیل است، معامله‌گران بیشتری جذب این بازار می‌شوند. به عبارت دیگر معاملات در این بازارها به‌عنوان جایگزین یا مکمل بازارهای نقدی سهام، راحت‌تر و جذاب‌تر است. عضو هیات‌علمی دانشگاه الزهرا در بخش دیگری از اظهاراتش به مزایای معاملات الگوریتم اشاره کرد و در این زمینه توضیح داد: معاملات الگوریتم مزایای بسیاری برای بازار سرمایه ایران دارد. با توجه به اینکه طی روزهای آتی مسابقات معاملات الگوریتمی در کشور برگزار می‌شود، انتظار می‌رود شاهد ارتقای سواد مالی و فرهنگ سرمایه‌گذاری در این زمینه باشیم.
وی در ادامه بیان کرد: معاملات الگوریتم در بازارهای سرمایه بزرگ دنیا محبوبیت زیادی دارد. به‌طور متوسط در بازارهای سرمایه بزرگ دنیا ۷۰ تا ۸۰ درصد معاملات بر اساس الگوریتم صورت می‌گیرد. قالیبافاصل همچنین گفت: در حال حاضر در بازار سرمایه ایران در بحث بازارگردانی و اوراق بدهی این معاملات انجام می‌گیرد. مطمئنا با آموزش‌های بیشتر در این زمینه می‌توانیم شاهد افزایش حجم معاملات در بورس تهران و افزایش سرعت تصمیم‌گیری سهامداران باشیم. وی در پایان بیان کرد: تنوع در روش‌های مختلف معاملاتی بی‌شک می‌تواند سرمایه‌گذاران بیشتری را به بازار سرمایه جذب کند. با توجه به چنین مزیت‌هایی که بازار سرمایه نسبت به دیگر بازارها دارد، می‌توانیم شاهد رونق این بازار در آینده باشیم.
قرارداد آتی سبد سهام چیست و چگونه معامله می‌شود؟
قرارداد آتی سبد سهام در بورس اوراق بهادار ایران به‌عنوان یک ابزار جدید معرفی‌شده است و هنوز شروع اولیه آن محسوب می‌شود. این ابزار از سبدی که شامل سهام ۳۰ شرکت بزرگ است تشکیل و با نوسانات قیمتی آنها هم‌جهت شده است. مزایای قرارداد آتی سبد سهام زیاد است به همین دلیل طرفداران فراوانی در بورس دارد. همچنین خریدوفروش آن به‌طور کاملاً قانونی انجام می‌گیرد. در ادامه به سازوکارها و چگونگی معامله آن می‌پردازیم.
مفهوم قرارداد آتی
برای اینکه بدانیم قرارداد آتی سبد سهام به چه معناست باید ابتدا با مفهوم قرارداد آتی آشنا شویم.
این قرارداد به‌عنوان قراردادی شناخته می‌شود که در آن فروشنده و خریدار تصمیم می‌گیرند در آینده و در یک تاریخ معین مقدار کالای مشخص‌شده را با یک قیمت معلومی معامله کنند. این قرارداد به‌گونه‌ای به نفع دو طرف است؛ زیرا هم خریدار باید در زمان مشخص‌شده وجه را در مقابل دریافت کالا پرداخت کند و از آن‌طرف هم فروشنده باید در مقابل دریافت وجه کالا را در زمان معینی تحویل خریدار دهد.
به زمانی که فروشنده باید کالا را به خریدار تحویل دهد و در مقابل فروشنده وجه را به فروشنده تاریخ سررسید می‌گویند.
در ادامه شاید برای شما سؤالاتی در این زمینه پیش بیاید:
- برای انجام این معامله که در آن فروشنده باید کالا را در زمان معین‌شده تحویل دهد و خریدار وجه را در تاریخ مشخص‌شده پرداخت کند چه تضمینی وجود دارد؟
- چه دلیلی وجود دارد که معامله‌ای به‌عنوان قرارداد آتی بین فروشنده و خریدار صورت بگیرد.
- سود و زیان فروشنده و خریدار چه زمانی اتفاق می‌افتد.
در ادامه به این سؤالات پاسخ می‌دهیم.
قرارداد آتی سبد سهام چیست؟
با توضیحاتی که ذکر کردیم با مفهوم قرارداد آتی به‌طور کامل آشنا شدید. حال نیاز است با مفهوم قرارداد آتی سبد سهام اولین معامله آتی سبد سهام آشنا شوید که یکی از ابزارهای جدید بورس ایران است.
در قرارداد آتی سبد سهام دارایی که مورد معامله قرار می‌گیرد از ۳۰ شرکت بزرگ بازار تشکیل‌شده است. همچنین می‌توانید در تصویر زیر نام سهام این شرکت‌ها را مشاهده کنید. سبد پایه به دارایی پایه قرارداد از سبد سهام می‌گویند که در قرارداد آتی سبد سهام قرار دارد.
در جدول بالا قیمت سهام هر شرکت در بازار به‌طور کامل مشخص است. همچنین ارزش روز آنها نیز به‌راحتی قابل‌محاسبه است. به‌طوری‌که با چند معادله ساده می‌توانید پرتفوی آن را به دست آورید.
تغییرات قیمتی جسی ۷۱۲ که همان نماد قرارداد آتی سبد است با تغییرات میانگین سهام این سبد متناسب است.
با فهمیدن این مفهوم واضح است که اگر ارزش این سبد افزایش یابد نماد جسی نیز افزایش می‌یابد. در مقابل نیز اگر کاهش یابد جسی ۷۱۲ نیز باید کاهش یابد، چون نماد جسی ۷۱۲ با تغییرات میانگین سهام سبد رابطه مستقیم دارد.
سرمایه‌گذارانی که بازار را تا حدودی پیش‌بینی می‌کنند، می‌توانند با فراگیری این مفهوم و استفاده ابزاری از آن به سود قابل‌ملاحظه‌ای دست یابند.
مهم‌ترین مزیت قرارداد آتی دوطرفه بودن آن است. این مفهوم به این معناست که ابتدا شما پیش‌بینی می‌کنید نماد جسی ۷۱۲ رشد قیمت دارد و همانند دیگر معاملات عادی، در ابتدا آن را خریداری سپس به فروش می‌رساند.
در مقابل اگر شما افت ارزش قیمت سهام موجود در سبد را پیش‌بینی کرده‌اید، می‌توانید از این قضیه به نفع خود استفاده کنید. به این صورت که سهام خود را بفروشید و آن را دوباره زمانی که سهام در پایین‌ترین قیمت قرار گرفت خریداری کنید. اختلاف قیمت این دو سود حاصله برای شما منظور می‌شود.
یکی دیگر از مزیت‌های قرارداد آتی این است که می‌توانید در زمان پیش‌بینی افت قیمت آن را ابتدا بفروشید. سپس در کمترین ارزش خریداری کنید. با این کار می‌توانید به سود قابل‌ملاحظه‌ای دست یابید.
خرید و فروش قرارداد آتی سبد سهام چگونه است؟
اولین نماد از ابزار قرارداد آتی سبد سهام همین معاملات نماد جسی ۷۱۲ است که به‌عنوان بر خط در تاریخ بورس سهام ایران شناخته می‌شود و معاملات آن به‌صورت آنلاین انجام می‌پذیرد.
شما باید در زمانی که کاهش ارزش جسی ۷۱۲ را پیش‌بینی کرده‌اید، پوزیشن فروش (short) بگیرید. این بدان معناست که باید ابتدا سهام خود را بفروشید سپس همان مقدار را خریداری کنید با این کار تعهد خود را ببندید.
در زمانی که افزایش ارزش نماد جسی ۷۱۲ را پیش‌بینی کرده‌اید باید برعکس پوزیشن فروش سهام خریداری کنید که به آن موقعیت خرید (long) می‌گویند. در این صورت با افزایش قیمت شما اولین معامله آتی سبد سهام سود خواهید کرد.
قراردادهای آتی تا یک تاریخ معینی اعتبار دارند که به آن تاریخ سر رسید می‌گویند. به‌عنوان‌مثال اگر اعتبار در نماد جسی ۷۱۲ تا تاریخ ۲۰ اسفندماه ۱۳۹۷ باشد؛ باید سرمایه‌گذار به تعهدی که بسته عمل کند؛ ولی اگر سرمایه‌گذار تا این تاریخ موقعیت تعهدی بازداشته باشد به این معنا که سهامی فروخته ولی خریداری نکرده و یا خرید کرده ولی نفروخته است.
باید تا تاریخ مشخص‌شده تعهد خود را ببندید. اگر سرمایه‌گذار تا تاریخ سررسید به تعهد خود عمل نکند باید خریدار پول خود را به فروشنده و در مقابل فروشنده باید سهام خود را تحویل دهد.
به‌طورکلی به‌ندرت این مورد در قرارداد آتی سهام به چشم می‌خورد و کمتر سرمایه‌گذاری وجود دارد که تا تاریخ سررسید قرارداد خود را باز نگه دارد و معمولاً سرمایه‌گذاران تعهد خود را می‌بندند.
زمانی که شما به تعداد یک قرارداد به فروش می‌رسانید و یا آن را خریداری می‌کنید، در واقع یک پرتفوی تشکیل‌شده از سهام جدولی که در بالا آورده‌ایم معامله کرده‌اید. با انتخاب پوزیشن خود که ممکن است خرید و یا فروش باشد می‌توانید سود یا زیان خود را به‌صورت روزانه دریافت اولین معامله آتی سبد سهام کنید.
محاسبه سود و زیان قرارداد آتی سبد سهام
برای اینکه بتوانید سود و زیان قرارداد آتی سبد سهام را حساب کنید باید با چند اصطلاح رایج آشنا شوید.
در قرارداد آتی سبد سهام هر قرارداد شامل چند سبد است. در نماد جسی ۷۱۲ این عدد به ۸۰۰۰ سبد سهام پایه می‌رسد، یعنی هر قرارداد آن شامل ۸۰۰۰ است. اگر شما ۱ سفارش را وارد سامانه معاملات کنید و قیمت جسی ۷۱۲ را در سایت TSETMC برابر با ۸۶۰۰ در نظر بگیریم، درنتیجه ارزش معاملات به این شکل می‌شود:
۶۸.۸ میلیون ریال = ۸۰۰۰*۸۶۰۰
بااین‌حال اگر شما نماد جسی ۷۱۲ را به‌صورت بر خط خریداری کرده باشید به ۶۸.۸ میلیون ریال پول برای معامله احتیاج دارید.
اهرمی بودن قراردادهای آتی یکی دیگر از مزیت‌های اساس آن است. این بدان معناست که شما با موجودی حساب ۲۰% از ارزش اولین معامله آتی سبد سهام معامله را با انتخاب پوزیشن خرید و یا فروش مشخص کنید.
اصطلاح وجه تضمین به اهرمی بودن قرارداد آتی اشاره دارد. وجه تضمین در نماد جسی ۷۱۲، بیست درصد است. به این معنی که باید در حساب شما ۲۰% ارزش بازار آن قرارداد موجودی داشته باشید.
همان‌طور که قبلاً محاسبه کردیم یک قرارداد جسی ۷۱۲ به قیمت ۶۸.۸ میلیون ریال است در نتیجه، باید شما ۲۰% این مبلغ که ۱۳.۷۶۰ میلیون ریال است را در حساب خود داشته باشید.
با فهمیدن اهرمی بودن قراردادهای آتی، سهم سود و زیان خریدوفروش قرارداد آتی سبد با وجه تضمین ۲۰% نیز ۵ برابر می‌شود. این بدان معناست که با یک‌پنجم مبلغ می‌توانید معاملات خود را انجام دهید.
قیمت جسی ۷۱۲ با نوسانات موجود در بازار به دو صورت به دست می‌اید:
۱) اگر شما دارای پوزیشن فروش هستید قیمت جسی ۷۱۲ افت پیدا می‌کند و به مبلغ ۷۱۰۰ ریال می‌رسد، در نتیجه سود حاصله شما به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:
۱۲ میلیون ریال = ۸۰۰۰عدد*(۷۱۰۰-۸۶۰۰)
با این‌حال شما با سرمایه اولیه ۱۳.۷۶۰ میلیون ریال می‌توانید ۱۲ میلیون ریال سود کسب کنید که بازده این معامله ۸۷ درصد است. اهرمی بودن قرارداد آتی سبد سهام در اینجا به‌طور کامل ملموس است.
۲) حال اگر قیمت جسی ۷۱۲ به ۹۵۰۰ ریال افزایش یابد در این حالت شما باید موقعیت فروش را اتخاذ کنید، در نتیجه سود شما به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:
۷۲۰۰۰۰۰ ریال = ۸۰۰۰*(۹۵۰۰ – ۸۶۰۰)
با یک تفریق ساده (۷۲۰۰۰۰۰ – ۱۳۷۶۰۰۰۰) متوجه خواهید شد که ۵۲ درصد زیان کرده‌اید.
بورس برای اینکه بیش‌ازاندازه زیان نکنید حداقل وجه تضمین را در قراردادهای آتی سبد سهام خود تعریف کرده است.
با این کار هر فردی مجاز به تحمل زیان تا حد تعریف‌شده است. اگر از وجه تضمین تعیین‌شده بیشتر زیان کرده‌اید باید حساب خود را به آن برسانید.
قرارداد آتی سبد سهام چیست و چگونه معامله می‌شود؟
اگر از پیدایش بشر تا به امروز نگاه کنیم، سیر تغییرات را در همه‌چیز به‌راحتی درمی‌یابیم و معامله کردن و سرمایه گذاری هم از این روند مستثنا نبوده است. از معامله کالا به کالا تا اختراع پول، از ایجاد سهام تا پول های مجازی و ایجاد ابزارهای مشتقه نظیر بازار آتی و قرارداد اختیار معامله (Option) همواره راه‌های سرمایه گذاری در حال بروز کردن خود با نیازهای جامعه بشری بوده است. در این مقاله که توسط تیم تولید محتوای آموزشی کالج تی بورس تهیه گردیده، به بررسی قرارداد آتی سبد سهام و نحوه معامله شدن آن می‌پردازیم.
بازار آتی (سکه – کالا – سهام) یکی از ابزارهای مشتقه، یعنی برگرفته از بازار اصلی کالای خاصی است که بر مبنای خرید آن کالا (در اینجا سبد سهام) در زمان حال و تحویل گرفتن در آینده و پرداخت کامل وجه آن در آینده است. البته می‌توان در سررسید، کالا را دریافت نکرده و فقط تفاوت قیمتی یا نوسان را گرفته و یا پرداخت کنیم، درصورتی‌که در بازار های مالی متداول، کالا یا سهام در همان روز مبادله می‌شود.
کاربرد قرارداد بازار آتی
کاربرد قرارداد بازار آتی را به دو صورت زیر می‌توان مثال زد:
- از این ابزار می‌توان به‌عنوان نوعی قرارداد برای مبادله در زمان آینده مواد اولیه بهره گرفت. که از تولیدکننده و تأمین‌کننده به‌عنوان دو سمت این قرارداد در مقابل تغییرات پیش‌بینی‌نشده قیمت کالای مورد معامله محافظت می‌کند. در واقع ریسک تغییرات قیمت را برای دو طرف کم می‌کند. در این حالت تولیدکننده و تأمین‌کننده طی قراردادی قیمت مواد اولیه موردنظر را در قیمت موردتوافق خود برای مدت بیشتری ثابت نموده تا ریسک و پاداش‌های بالقوه خود را به سرمایه گذار منتقل کند.
- از این ابزار می‌توان برای کسب سود بر مبنای تحلیلگری شخصی بهره گرفت. یعنی دو طرف معامله، محصولی که الآن وجود ندارد را با پرداخت وجه کمتری به‌عنوان وجه تضمین، برای مبادله در آینده پرداخت می‌کنند. بدین‌صورت که طرف اول با توجه به تحلیل خود پیش‌بینی می‌کند که قیمت این کالا افزایش میابد و طرف دیگر پیش‌بینی می‌کند که قیمت این جنس کاهش میابد، پس در یک قیمت توافقی، قراردادی با یکدیگر می‌بندند، که در این شاخه خاص، سبد سهام خاصی را مورد معامله قرار می‌دهیم.
وجود سبد سهام ما را از تحلیل تک‌تک سهام به‌صورت جداگانه بی‌نیاز کرده و تحلیلی از روند یک صنعت و یا تحلیل کلان جامعه می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. لازم به ذکر است که معامله در بورس بسیار نیازمند آموزش سرمایه گذاری و تحلیلگری است.
آن چیزی که باعث جذابیت و همچنین افزایش ریسک در قراردادهای آتی می‌شود، وجود اهرم است که در قرارداد آتی سهام این اهرم، ۵ در نظر گرفته‌شده است. (اهرم ۵ ، یعنی هر میزان سرمایه دارید، ۴ برابر به شما قرض می‌دهد و آنوقت می‌توانید با ۵ برابر سرمایه خودتان سرمایه گذاری کنید.) اهرم به طرفین معامله این امکان را می‌دهد که با پول کمتری میزان معامله بیشتری کرده و نتیجه تحلیل خود را در مقیاس بیشتری دریافت کنند. آن چیزی که ریسک را در استفاده از اهرم افزایش می‌دهد، وجود مقیاس در سود و یا زیان است، یعنی می‌تواند هم‌سود و هم زیان را چند برابر می‌کند.
همچنین باوجوداینکه سررسید برای این قرارداد وجود دارد ولی هرزمان که هر یک از طرفین بخواهد می‌تواند قرارداد آتی سهام را فسخ کرده و سود یا زیان خود را با توجه به نوسان بازار دریافت کند.
چه کسانی می‌توانند در بازار آتی به معنای عام و خاص (بورس سهام و کالا) فعالیت کنند؟
- اولین دسته خریداران کالا، یعنی کسانی که به آن کالا نیاز دارند و می‌خواهند کالا را دریافت کنند.
- دومین دسته عرضه‌کنندگان کالا یا تولیدکنندگان.
- سومین دسته سرمایه گذاران خرد یا کلان که قصد نوسان گیری دارند و قرارداد آتی سهام بیشتر مناسب این دسته است.
رونق پیدا کردن بازار آتی باعث کاهش حجم پول صرفاً به دلیل سرمایه گذاری در معاملات کالایی خاص می‌شود. همین باعث می‌َشود از به وجود آمدن حباب قیمتی جلوگیری کرده و با کاهش ریسک تولیدکننده و مصرف‌کننده به بازار ثبات و رونق بیشتری خواهد داد.
منافع بازار آتی به‌صورت عام
- قابلیت استفاده از اهرم
- دوطرفه بودن بازار (قابلیت دریافت سود از هر دو روند بازار، هم صعودی هم نزولی)
اهرم ابزاری برای افرادی با تحلیل حرفه‌ای و هوش مالی است که می‌توانند آینده آن کالا پیش‌بینی کرده و درصد سود خود را در اهرم ضرب کرده و مثلاً در نوسان ۲۰ درصدی، با اهرم ۵، به سود ۱۰۰ درصدی برسند.
البته این هم صادق است که اگر پیش‌بینی فرد اشتباه باشد، میزان زیان خود را ۵ برابر خواهد کرد.
دوطرفه بودن بازار آتی به این معناست که تحلیلگر می‌تواند با پیش‌بینی کاهش قیمت و یا شاخص هم‌سود کند، یعنی فرد کالا را به قیمتی بالاتر از آن چیزی که پیش‌بینی می‌کند، می‌فروشد و با درست بودن آن پیش‌بینی، مابه‌التفاوت آن را دریافت خواهد کرد.
مفهوم سررسید در بازار آتی سهام
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های بازار آتی، تعیین سررسید قرارداد است، سررسید به معنای مهلت تعیین وضعیت قرارداد، یا فسخ قرارداد و یا تحویل سبد سهام مورد معامله که ازنظر سازمان بورس، اولویت با تسویه فیزیکی یا همان تبادل سهام است. معمولاً سررسیدها توسط سازمان بورس تعیین می‌گردد و کارمزد تسویه ۰٫۰۰۵ ارزش قرارداد در سررسید است.
جریمه در بازار آتی
بازار آتی سهام یکی از زیرمجموعه‌های بازارهای تعهدی است. بالطبع در صورت عدم انجام تعهد در پرداخت و یا ارائه سهام، طرفی که پایبند به قرارداد نبوده جریمه گشته و میزان جریمه به‌حساب طرف مقابل پرداخت می‌شود. جریمه ها شامل “عدم ارائه گواهی آمادگی تحویل، عدم واریز وجه و یا عدم تحویل سبد سهام تعریف” می‌شود.
کال مارجین
اگر میزان زیان در معاملات آتی از حد مجاز که ۳۰ درصد وجه تضمین اولیه قرار داده‌شده است بیشتر شود، اخطاریه افزایش وجه تضمین صادر می‌شود. وقتی میزان وجه تضمین از ۷۰ درصد مبلغ اولیه کمتر شود، برای حساب فرد اصطلاح کال مارجین به‌کاربرده می‌شود.
برای خارج شدن حساب از حالت کال مارجین، دو راه وجود دارد:
- واریز وجه، یعنی افزایش وجه تضمین
- خارج شدن و یا فسخ یکی از قراردادهای بسته‌شده.
نتیجه‌گیری
بازار آتی ابزار بسیار مفید و ضروری برای اقتصاد است و باعث خروج سرمایه از مبادلات کالای فیزیکی و جلوگیری از عرضه و تقاضای غیرمعقول و ایجاد حباب و همچنین کمک به ثبات بیشتر می‌شود.
تحلیل درست و داشتن هوش مالی پیش‌نیاز ورود به این بازار و مخصوصاً استفاده از اهرم‌هاست چراکه میزان سود و زیان را چندین برابر می‌کند.
نگاهی به مزیت‌های معاملات آتی سبد سهام
سنا : ابزار مشتقه یکی از پرکاربردترین ابزارهای بازار سرمایه به شمار می‌رود که نقش ویژه‌ای در نقدشوندگی و تعمیق این بازار دارد. در این راستا مدیرعامل اسبق شرکت بورس اوراق بهادار تهران به ارائه توضیحاتی درخصوص ابزار جدید معاملاتی یعنی سبد آتی سهام پرداخت و مزایای این ابزار را تشریح کرد.
حسن قالیبافاصل، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا اظهار کرد: تنوع در روش‌های مختلف معاملاتی بی‌شک می‌تواند سرمایه‌گذاران بیشتری را به بازار سرمایه جذب کند. با توجه به چنین مزیت‌هایی که بازار سرمایه نسبت به دیگر بازارها دارد، می‌توانیم شاهد رونق بیشتر این بازار در آینده باشیم. وی در ادامه افزود: از اقدامات مهمی که طی سال‌های گذشته انجام شد، دریافت تایید کمیته فقهی درباره فروش استقراضی سهام بود که با اجرایی شدن آن انتظار می‌رود توسعه بازار مشتقات نیز با سرعت بیشتری صورت گیرد. قالیباف اصل در ادامه گفت: طی سال‌های اخیر نقش ابزارهای مشتقه در تامین نیازهای سرمایه‌گذاران و فعالان بازارهای مالی کارآیی و توسعه‌یافتگی بازار را نشان می‌دهد. مدیرعامل پیشین شرکت بورس تهران در ادامه با اشاره به اهمیت و کارآیی این ابزار بیان کرد: کارآیی ابزارهای مشتقه در پوشش ریسک، متنوع‌سازی سبد سرمایه‌گذاری و بهبود فرآیند کشف قیمت دارایی‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است، به نحوی که حجم معاملات آن در تمام دنیا بسیار بیشتر از بازارهای نقدی گزارش می‌شود. وی در ادامه بیان کرد: قرارداد آتی سبد سهام یک ابزار پوشش ریسک است و طبق آمار WFE جزو چهار ابزار برتر دارای محبوبیت جهانی است.
قالیبافاصل همچنین چشم‌انداز استقبال از این ابزارها را خوب بیان کرد و گفت: مزایای قرارداد آتی سبد خیلی بیشتر از قرارداد آتی تک‌سهم است و پیش‌بینی می‌شود از این ابزار در بازار استقبال خوبی صورت گیرد. مدیرعامل سابق بورس تهران در ادامه درخصوص افزایش نقدشوندگی بازار با قرارداد آتی سهام این چنین گفت: با توجه به اینکه در این نوع معامله، سرمایه کمتری نیاز است، نقدشوندگی سرعت بیشتری به خود می‌گیرد. وی در ادامه بیان کرد: با توجه به اینکه بازده و ریسک در سطح دلخواهی قابل تعدیل است، معامله‌گران بیشتری جذب این بازار می‌شوند. به عبارت دیگر معاملات در این بازارها به‌عنوان جایگزین یا مکمل بازارهای نقدی سهام، راحت‌تر و جذاب‌تر است. عضو هیات‌علمی دانشگاه الزهرا در بخش دیگری از اظهاراتش به مزایای معاملات الگوریتم اشاره کرد و در این زمینه توضیح داد: معاملات الگوریتم مزایای بسیاری برای بازار سرمایه ایران دارد. با توجه به اینکه طی روزهای آتی مسابقات معاملات الگوریتمی در کشور برگزار می‌شود، انتظار می‌رود شاهد ارتقای سواد مالی و فرهنگ سرمایه‌گذاری در این زمینه باشیم.
وی در ادامه بیان کرد: معاملات الگوریتم در بازارهای سرمایه بزرگ دنیا محبوبیت زیادی دارد. به‌طور متوسط در بازارهای سرمایه بزرگ دنیا ۷۰ تا ۸۰ درصد معاملات بر اساس الگوریتم صورت می‌گیرد. قالیبافاصل همچنین گفت: در حال حاضر در بازار سرمایه ایران در بحث بازارگردانی و اوراق بدهی این معاملات انجام می‌گیرد. مطمئنا با آموزش‌های بیشتر در این زمینه می‌توانیم شاهد افزایش حجم معاملات در بورس تهران و افزایش سرعت تصمیم‌گیری سهامداران باشیم. وی در پایان بیان کرد: تنوع در روش‌های مختلف معاملاتی بی‌شک می‌تواند سرمایه‌گذاران بیشتری را به بازار سرمایه جذب کند. با توجه به چنین مزیت‌هایی که بازار سرمایه نسبت به دیگر بازارها دارد، می‌توانیم شاهد رونق این بازار در آینده باشیم.
معاملات آتی شاخص سهام چیست؟
در جهان پررقابت روز گذشته تنوع‌بخشی به ابزارهای مالی با هدف جذب حداکثری سرمایه‌گذاران خرد و کلان به دادوستد سهام و مشارکت در بورس یکی از مهم‌ترین مشغله‌های ذهنی اقتصاددانان و مدیرانی است که دل در گرو حمایت از بخش تولید کالا و خدمات در کشور دارند و رونق‌بخشی به بازار سرمایه را به عنوان گامی مهم در پرتوان‌سازی بخش تولید و اشتغالزایی در صدر برنامه کاری خود قرار داده‌اند. قراردادهای آتی شاخص سهام یکی از ابزارهای مالی جدید است که به سبب محاسن عدیده همانند ریسک‌پذیری کمتر و سودآوری بیشتر، در بازارهای مالی جهان بسیار مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته و علی‌رغم نوظهور بودن در بورس‌های مطرح جهان، توانسته است حجم عمده‌ای از نقدینگی را معطوف خود کند. قرارداد آتی نوعی ابزار مشتقه است که قابلیت خرید و فروش در بازارهای مالی را دارد. در این قرارداد طبق عقد اولین معامله آتی سبد سهام صلح یک طرف (فروشنده) توافق می‌کند در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را در عوض قیمتی که اکنون تعیین می‌کنند به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد. قرارداد آتی شاخص سهام، نوعی دیگر از انواع مختلف قراردادهای آتی است با این تفاوت که مبنای محاسبه آن نوسانات خود شاخص یک سهام خاص است. به بیان دیگر، این ابزار، قراردادی است برای خرید طیف معینی از سهام با قیمت معین و در تاریخ معین. مانند دیگر ابزارهای مالی، قراردادهای آتی هم می‌توانند مبنایی برای تشکیل سبد سهام قرار گیرند.
تعریف ساده
قرارداد آتی سبد سهام عبارت است از قراردادی که فروشنده تعهد می‌کند در سررسید تعیین شده، سبد پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود آن سبد پایه را در تاریخ سررسید خریداری کند. قراردادهای آتی شاخص اولین معامله آتی سبد سهام در عمل بسیار متنوع هستند و می‌توان برای هر شاخص بازار، قرارداد آتی و یا سبد آتی شاخص تشکیل داد. به‌عنوان نمونه قرارداد آتی شاخص طلا، بر اساس نوسانات سهام زیرمجموعه شاخص طلا تنظیم می‌شود و قیمت آن تابعی از قیمت شاخص طلا در بازه زمانی معین ارزیابی خواهد شد. نکته اینجاست که در قراردادهای آتی شاخص، امکان معامله انفرادی سهام تشکیل‌دهنده شاخص وجود ندارد بلکه خریدار کلیت شاخص را به‌عنوان موضوع معامله در قرارداد مورد دادوستد قرار می‌دهد که به نوبه خود بر سهولت معاملات آتی به نحو مقتضی می‌افزاید. روز گذشته ه بورس‌های بزرگ در جهان به‌طور فعال امکان معامله قراردادهای آتی شاخص را فراهم آورده‌اند و سرمایه‌گذاران نیز اقبال خوبی به این ابزار مالی کم‌ریسک و پربازده نشان می‌دهند. در جدول زیر فهرستی از فعال‌ترین بورس‌ها در زمینه خرید و فروش قراردادهای آتی سهام نشان داده شده است:در ادامه به بررسی سیر تحول قراردادهای آتی سهام در کشورهای مختلف می‌پردازیم.
هندوستان
بورس بمبئی با نام اختصاری BSE در ۹ ژوئن ۲۰۱۰ اولین پلتفرم قراردادهای آتی شاخص سهام را برای دادوستد به بازار عرضه کرد . گفتنی است بورس بمبئی با ۱۳۵ سال قدمت، قدیمی‌ترین بورس در قاره آسیاست و با ۴۹۰۰ شرکت پذیرفته شده در تابلوی اصلی، بزرگترین بورس جهان از نظر شمار شرکت‌های پذیرفته شده نیز به حساب می‌آید. به گزارش سنا، ارزش سهام عرضه شده در این بورس به بیش از ۲۸/۱ تریلیون دلار آمریکا بالغ می‌شود. علی‌رغم چنین آمار درخشانی، بورس بمبئی نتوانسته است در رتبه‌بندی ۱۰ بورس برتر جهان از حیث میزان جذب سرمایه (داخلی و خارجی) قرار گیرد. مطالعات آماری عملکرد بورس بمبئی نشان می‌دهد که سهام مشتق و اختیار معامله سهام در قیاس با قراردادهای آتی، پربازده‌تر بوده و حجم بیشتری از معاملات و سودآوری را به خود اختصاص داده‌اند که علت آن می‌تواند ساختار پیچیده قراردادهای آتی و مقررات انعطاف‌ناپذیر برای معامله آنها در قیاس با دیگر ابزارهای مالی باشد. دلیل نوسانات بازار در بازه زمانی اشاره شده به عقیده کارشناسان بازار سرمایه، تصمیم‌گیری‌های هیجانی و زودهنگام سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی بوده است به‌طوری که سرمایه‌گذاری در ابزار مالی ساده‌تر و زودبازده، بر قراردادهای مالی پیچیده با سررسید معین ترجیح داده می‌شود.
ایالات متحده
قراردادهای آتی شاخص برای اولین بار در سال ۱۹۸۲ و در شاخص S&P ۵۰۰ ایالات متحده عرضه شد. روز گذشته S&P ۵۰۰ نقدپذیرترین قرارداد آتی در بورس‌های جهان به‌شمار می‌آید و بعضا از سوی سرمایه‌گذاران با نام اختصاری Spoo از آن یاد می‌شود. در واقع موفقیت این ابزار مالی باعث فراگیر شدن آن در دیگر بورس‌های آمریکا و همچنین بورس‌های بزرگ دیگر در اقصی‌نقاط جهان شده است. بورس کالای شیکاگو با نام اختصاری CME در سال ۱۹۹۷ قرارداد آتی شاخص E-mini S&P را با هدف جذب سرمایه‌های خرد به بازار معرفی کرد. گروه بورس بازرگانی و کالای شیکاگو بزرگترین بازار آتی و اختیار معامله جهان به شمار می‌رود. این شرکت بازارهای آتی و اختیار معامله بزرگی را در شیکاگو و نیویورک مدیریت می‌کند و همچنین امکاناتی در لندن فراهم کرده است و از پلتفرم آنلاین بهره می‌برد. قراردادهای مشتقه قابل معامله در این بورس قراردادهای آتی و اختیار معامله‌ای هستند که دارایی پایه آنها شاخص‌های سهام، نرخ‌های بهره، نرخ ارز، انرژی، محصولات کشاورزی، فلزات کمیاب و گرانبها، آب‌و‌هوا و املاک و مستغلات است. تنها در اولین سال عرضه این ابزار جدید ۸۸۵ هزار و ۸۱۹ قرارداد آتی شاخص، دادوستد شد و میزان استقبال سرمایه‌گذاران از قراردادهای آتی به قدری زیاد بود که تا سال ۲۰۱۶ تعداد قراردادهای آتی معامله شده در بورس کالای شیکاگو به رکورد ۵۰۰ میلیون دست یافت. قرارداد آتی S&P به قدری در بازارهای مالی اعتبار کسب کرده است که سرمایه‌گذاران پیش از شروع معاملات در تالار بورس، نخست به نرخ نوسانات قرارداد یاد شده به عنوان راهنمای جهت گیری قیمت‌ها در طول روز و یا حتی در بعضی موارد به عنوان دماسنج اوضاع اقتصادی کشور توجه می‌کنند. یکی از نوآوری‌های بورس شیکاگو برای تسهیل معامله قراردادهای آتی شاخص، فراهم آوردن امکان تسویه قرارداد بطور نقدی در بازه‌های زمانی سه‌ماهه به سررسید مارس، ژوئن، سپتامبر و دسامبر بوده است.
ژاپن
قراردادهای آتی شاخص سهام برای اولین بار در ژوئن ۱۹۸۷ و تحت دو نماد در بازار سرمایه ژاپن عرضه شدند. در ژاپن نیز قراردادهای آتی شاخص سهام سررسیدهای چهارماهه از قرار مارس، ژوئن، سپتامبر و دسامبر دارند و ارزش شاخص هر سهام نیز بر اساس ین (پول ملی ژاپن) محاسبه می‌شود. در ابتدای عرضه قراردادهای آتی، سرمایه‌گذاران ژاپنی استقبال سردی از این ابزار مشتقه مالی جدید از خود نشان دادند که علت اصلی آن پیچیدگی محتوایی و عدم آشنایی خریداران با ویژگی‌های قراردادهای آتی بوده است اما به تدریج و از سال ۱۹۸۵ به این سو، اقبال سرمایه‌گذاران بیشتر شد و در گذر زمان، قراردادهای آتی جایگاه خوبی را در بازار سرمایه ژاپن برای خود ایجاد کرد. وزارت اقتصاد ژاپن به عنوان نهاد ناظر بر بازار سرمایه این کشور، نقشی کلیدی را در هموار ساختن معرفی ابزار مشتقه جدید به ویژه قراردادهای آتی شاخص سهام داشته و این مهم، با هدایت و راهبری این وزارتخانه و در سه مرحله به شرح زیر جامه عمل پوشیده است. لازم به ذکر است، کمیته فقهی سازمان بورس سابق بر این، با موضوع قرارداهای آتی مبتنی بر شاخص مخالفت کرده بود و از آنجا که شاخص، عددی است که روند بازار در یک مقطع زمانی معین را نشان می‌دهد، لذا نمی‌توانست به عنوان دارایی پایه در قراردادهای آتی قرار گیرد.
دیدگاه شما